Μια ακόμα «εκ μπετόν αξιοποίηση»...(Αναστασία Λύρα, Περιοδικό Χορός, 1987)
Στις 14 Μαΐου του 1987, το Σωματείο Χορού και Ρυθμικής οργάνωσε μια συνέντευξη Τύπου με σκοπό να καταγγείλει την ολιγωρία του Υπουργείου Πολιτισμού σχετικά με την ανεπανόρθωτη αλλοίωση της αισθητικής και ιστορικής φυσιογνωμίας του σπιτιού της Ισιδώρας Ντάνκαν στο Βύρωνα. Αν συμμεριζόμαστε την «άγνοια» του Δήμου Βύρωνα δεν μπορούμε να κάνουμε το ίδιο για κάθε πολιτική που διέπεται από ένα πνεύμα ποσοτικό και χρησιμοθηρικό και που σε τελευταία ανάλυση έχει αφαιρέσει από αυτό τον τόπο την ιστορία, τη μνήμη, τη φυσιογνωμία του. Παραθέτουμε το Δελτίο Τύπου του Σωματείου καθώς και την εισήγηση της Αναστασίας Ιωακειμίδου που τοποθετείται αναλυτικά πάνω στο πρόβλημα.
Εισήγηση
Συμπληρώνονται εφέτος 60 χρόνια από το θάνατο της Ισιδώρας Ντάνκαν. Για να τιμήσουμε αυτήν την επέτειο οι άνθρωποι του χορού σκοπεύουμε να αγωνιστούμε για τη διάσωση και αποκατάσταση της Οικίας Ντάνκαν στον Υμηττό, μοναδικού μνημείου της ιστορίας του χορού και της πόλης της Αθήνας.
Κορυφαία καλλιτέχνις των αρχών του αιώνα η Ισιδώρα Ντάνκαν είναι γνωστή για τον καταλυτικό της ρόλο στη γέννηση του κινήματος του μοντέρνου χορού αλλά και στην αναμόρφωση της τέχνης του μπαλέτου. Γράφει γι αυτήν ο Ροζέ Γκαρωντύ, στο έργο του «Ο χορός στη ζωή». Η Ισιδώρα Ντάνκαν δεν έρχεται να φέρει μια καινούργια τεχνική, αλλά μια καινούργια αντίληψη για την ίδια την έννοια του χορού και της ζωής, για να στεριώσει αυτή τη βαθιά ενότητα του χορού της με τη ζωή της, έσπασε κάθε δεσμό με τις συνθήκες και τους κώδικες που δέσμευαν ασφυκτικά την τέχνη του χορού για ολόκληρους αιώνες...».
Οι πολλαπλές εκδηλώσεις, συνέδρια, παραστάσεις και εκδόσεις που έγιναν στην Ευρώπη και την Αμερική το 1978 για το γιορτασμό των εκατό χρόνων από τη γέννησή της συνέβαλαν ουσιαστικά στην αποσαφήνιση και την εκτίμηση της συμβολής της.
Το 1904, μετά από μια σειρά θριαμβευτικών εμφανίσεων σε όλη την Ευρώπη, η Ισιδώρα Ντάνκαν έρχεται να εγκατασταθεί στην Αθήνα για ένα χρόνο. Η Ελλάδα και ο αρχαίος πολιτισμός αντιπροσώπευαν γι' αυτήν το ιδεώδες της αγάπης και του σεβασμού για το ανθρώπινο σώμα, την ελευθερία και την πληρότητα της καλλιτεχνικής έκφρασης. Η αναβίωση αυτών των ιδεωδών έγινε το μεγάλο ρομαντικό της όραμα. Το σπίτι της Ισιδώρας στον Κοπανά όπως λέγεται η περιοχή αυτή του Υμηττού σχεδιάστηκε από τον αδερφό της Ρέϋμοντ, σαν αντίγραφο Μυκηναϊκού ανακτόρου και χτίστηκε εξ ολοκλήρου από πεντελική πέτρα για να συγγενεύει τρόπον τινά με τα αρχαία μνημεία.
Η συγκεκριμένη τοποθεσία επιλέχτηκε για την εκπληκτική της θέα - βλέπει όλο το λεκανοπέδιο, το Σαρωνικό και τα νησιά - κι ακόμα γιατί είναι στο ίδιο ύψος με την Ακρόπολη.
Στην αυτοβιογραφία της η Ισιδώρα κάνει μια ιδιαίτερα χαριτωμένη και συγκινητική περιγραφή της θεμελίωσης και του χτισίματος του σπιτιού, το οποίο ποτέ δεν ολοκληρώθηκε.
Από τους Ντάνκαν δε στεγάστηκε παρά μόνον ένα μέρος του σπιτιού για να χρησιμοποιηθεί κυρίως από το Ρέϋμοντ που είχε εν τω μεταξύ παντρευτεί την αδερφή του Αγγέλου Σικελιανού, Πηνελόπη. Η Ισιδώρα ξανακατοίκησε το σπίτι το 1920 για ένα χρόνο περίπου. Το κτίριο, μαζί με μια αρκετά μεγάλη έκταση τριγύρω, παραχωρήθηκε στο δήμο Βύρωνα από τους κληρονόμους της Ισιδώρας, υπό τον όρο η χρήση του να έχει απαραιτήτως σχέση με το χορό. Παρέμεινε εγκαταλειμένο και αχρησιμοποίητο για πολλά χρόνια, πρόσφατα όμως είχε λειτουργήσει σα θερινό θέατρο, φιλοξενώντας το θέατρο Μάσκες από το 1981 ως το 1984. Πριν από λίγους μήνες ο δήμος Βύρωνα πήρε από το υπουργείο πολιτισμού την άδεια να το στεγάσει με μπετόν για να το μετατρέψει σε πνευματικό κέντρο και σε κέντρο χορού.
Το σπίτι της Ισιδώρας είναι ένα εξαιρετικά λιτό και αυστηρό μονόροφο κτίριο. Το ύφος του προσδιορίζουν κυρίως τα ιδιόμορφα μικρά παράθυρά του τοποθετημένα όλα πολύ ψηλά, σύμφωνα με το αρχαιοελληνικό πρότυπο. Καθώς το κτίριο δεν έχει κανένα διακοσμητικό στοιχείο είναι κυρίως η θαυμάσια δουλειά στη λάξευση της πέτρας και του μαρμάρου που παρουσιάζουν τα παράθυρα και οι είσοδοι, που συγκεντρώνουν το ενδιαφέρον όσον αφορά το εξωτερικό του σπιτιού. Στο εσωτερικό, ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι αναλογίες των δωματίων, με την αναφορά τους σε αρχαία πρότυπα.
Η μελέτη του δήμου για το κτίριο παραμορφώνει όλες τις όψεις του με ένα παχύ γείσο από τσιμέντο, που τοποθετείται περιμετρικά επάνω σε όλους τους εξωτερικούς τοίχους. Επιπλέον ουσιαστικά καταργεί μια από τις τέσσερις όψεις του κτιρίου με μια μεγάλη προσθήκη, ασυμβίβαστη αισθητικά με το μνημείο.
Είναι όμως το εσωτερικό που υφίσταται τη χειρότερη παραμόρφωση. Πολλές δεκάδες τσιμεντένια δοκάρια και κολόνες, τοποθετημένες σε κανονικές αποστάσεις, καταργούν ολοκληρωτικά την αισθητική ταυτότητα του λιτού εσωτερικού. Πολλές κολόνες φράζουν παράθυρα ή και πόρτες εν μέρει. Όταν ρωτήσαμε την αρμόδια υπηρεσία του υπουργείου πώς επιτράπηκε να φράζουν οι κολόνες τα ανοίγματα του σπιτιού, μας πληροφόρησαν πως αυτή ακριβώς είναι η άποψη της μελέτης: Να αγνοεί παντελώς τη δομή του κτιρίου. Μας πληροφόρησαν ακόμα πως ενώ συνήθως είναι άκρως συντηρητικοί στην παραχώρηση αδειών για τέτοιες εργασίες, στην προκειμένη περίπτωση αποφάσισαν να πειραματιστούν.
Μόλις διαπίστωσε τις εργασίες το Σωματείο χορού και ρυθμικής σε συνεργασία με το Κέντρο Θεάτρου, έκανε επανειλημμένα διαβήματα προς το υπουργείο Πολιτισμού ζητώντας την ανάκληση της αδείας. Ενώ ανεπίσημα παραδέχεται πως έκανε λάθος δίνοντας την άδεια για να προχωρήσει η συγκεκριμένη μελέτη, το υπουργείο αρνείται να την ανακαλέσει με το επιχείρημα πως οι εργασίες έχουν προχωρήσει. Πρότειναν μάλιστα τη λύση να κοπούν οι ιδιαίτερα ενοχλητικές κολώνες, πράγμα μάλλον αδύνατο από στατική άποψη. Είχαμε επίσης και μια άκαρπη επαφή με το δήμαρχο του Βύρωνα.
Εδώ, θα θέλαμε να παρατηρήσουμε πως είναι απορίας άξιο κατά τη γνώμη μας το ότι, όπως εξακριβώσαμε, ο δήμος προχώρησε στην απόφαση για τη δημιουργία του «Κέντρου Χορού» όπως το αποκαλεί, χωρίς προηγουμένως να συμβουλευτεί κανέναν ειδικό. Σ' αυτήν την παράλειψη προφανώς οφείλεται το ότι η αίθουσα που προορίζεται από τη μελέτη για τη διδασκαλία του χορού, είναι εντελώς ακατάλληλη γι' αυτό το σκοπό λόγω του σχήματος και των μικρών διαστάσεών της. Έτσι, πέρα από τη θλιβερή αντίφαση της δημιουργίας ενός πολιτιστικού κέντρου με την παραμόρφωση ενός μνημείου, διαπιστώνουμε πως είναι επιπλέον αμφίβολη η λειτουργικότητα της διαρρύθμισης που προβλέπει η μελέτη.
Πιστεύουμε πως το υπουργείο θα πρέπει να αναλάβει τις ευθύνες για το λάθος που έκανε και να αποσύρει την άδεια ώστε οι εργασίες να σταματήσουν άμεσα και οριστικά. Κατόπιν, θα πρέπει να συμβάλλει ουσιαστικά στην αποκατάσταση του μνημείου. Δηλώνουμε πως είμαστε έτοιμοι και αποφασισμένοι να διεθνοποιήσουμε το ζήτημα αν χρειαστεί, γιατί το σπίτι της Ισιδώρας Ντάνκαν δεν ανήκει μόνο σε μας, αλλά είναι μέρος της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς. Οπωσδήποτε δεν επιθυμούμε να εκθέσουμε το υπουργείο στο εξωτερικό και μάλιστα τη στιγμή που έχει αποδυθεί στην προσπάθεια επαναπατρισμού των γλυπτών του Παρθενώνα. Δε θα θέλαμε να ειπωθεί για μια ακόμη φορά πως δεν είμαστε σε θέση σα χώρα να διαφυλάξουμε ούτε ό,τι μας έχει απομείνει. Θα προχωρήσουμε παρόλ' αυτά στη διεθνοποίηση του προβλήματος, αν δούμε πως το αίτημά μας δεν έχει την ανταπόκριση που αρμόζει.
Αναστασία Ιωακειμίδου - Λύρα
Περιοδικό Χορός, τ. 3-4. Οκτώβριος 1987.